KSIĘGA DANIELA

WSTĘP

Księgę zalicza się tradycyjnie do pism prorockich, chociaż Biblia hebrajska wylicza ją wśród „Pism”, tj. w ostatniej części zbioru. O osobie Daniela (hebr. Danijjel – „Bóg jest moim sędzią”) nie wiemy nic poza dość ogólnikowymi danymi samej księgi. Pochodzi on z wybitnego rodu judzkiego; zwykłej genealogii jednak księga nie zawiera. Pierwsze rozdziały przedstawiają go jako jednego z uprowadzonych do niewoli rzekomo w 606 (?) lub 597 r. przed Chr.; w dalszych opowiadaniach występuje on na dworze królów perskich, zajmując zawsze wybitne stanowisko. W każdym razie postać jego jest uosobieniem prawowiernego judaizmu w obcym, często wrogim środowisku dworskim.

Budowa księgi jest dość niejednolita. Obejmuje ona, oprócz popularnych opowiadań biograficznych (rozdz. 1 – 6), znacznie rozbudowaną część prorocką (rozdz. 7 – 12), której zawdzięcza swe obecne miejsce w kanonie Kościoła. Oprócz rdzenia księgi, zachowanego w oryginale hebrajskim lub w języku aramejskim (rozdz. 2,4b – 7,28), zawiera ona wtórnokanoniczne dodatki, znane dziś jedynie w języku greckim (3,24-90; rozdz. 13 – 14). Jeśli dodać kilkakrotne opracowanie podobnych tematów (rozdz. 2; 4,3; nie mówiąc już o rozdz. 6 i 14), różnice tła w wizjach prorockich, zmiany głównych postaci w epizodach (por. np. rozdz. 2 i 3) itp., rodzi się przypuszczenie, iż księga ma długą prehistorię literacką.

Pierwsza część (rozdz. 1 – 6) ma charakter opowiadania o motywach historycznych, z tendencjami wyraźnie pouczającymi (haggada). Opracowanie literackie dość jednolite wskazuje na jednego autora tej części. Rozdziały 7 – 12 należą do piśmiennictwa apokaliptycznego. Podejmuje ono dawne tematy prorockie w nowym, radykalno-eschatologicznym świetle. Władza ludzka przedstawiona jest jako siła przeciwna Bogu, zmierzająca ku upadkowi i zagładzie. Zbawienie przyniesie jedynie interwencja Boża, którą poprzedzi seria kosmicznych katastrof oraz (przynajmniej częściowe) zmartwychwstanie ciał (12,2n).

Niedwuznaczne aluzje do panowania Antiocha IV Epifanesa oraz do całego okresu Seleucydów i Lagidów wskazują na lata 170 – 160 jako datę ostatecznej redakcji księgi. Syrach, piszący ok. 180 r., nie wymienia jej jeszcze w swojej pochwale Ojców (Syr rozdz. 44 – 49). Wiele opisów pierwszej części, a może także opisów objawień Dn rozdz. 7 – 12, powstało zapewne wcześniej, w okresie wczesnohelleńskim lub nawet babilońsko-perskim.

Jeśli chodzi o pochodzenie wtórnokanonicznych części: pieśni trzech młodzieńców w piecu ognistym (3,24-90), opowiadania o Zuzannie (rozdz. 13), o Belu i wężu (rozdz. 14), są one dość luźno związane z resztą księgi, pochodzą jednak z podobnego środowiska literackiego i teologicznego. Ich dzisiejszy język grecki niekoniecznie świadczy o późnej dacie powstania. Oryginały były niewątpliwie semickie (hebrajskie lub aramejskie), być może z III w. przed Chr. lub nawet wcześniejsze; ostatni jednak redaktor księgi miał je w tłumaczeniu greckim, podobnie jak znaczne części samej księgi – w języku aramejskim.

Autor zamierzał dać duchowy komentarz do wydarzeń okresu machabejskiego. Używając symboliki imion i zdarzeń, aktualizuje on dawne etapy dziejów zgodnie z obowiązującym podówczas stylem haggadycznym. I tak Nabuchodonozor, zdobywca świątyni, symbolizuje współczesnego mu prześladowcę i świętokradcę, Antiocha Epifanesa itd. Dawne proroctwa, przedstawiające jedynie w ogólnych zarysach okres kary lub odnowy, nabierają teraz bardziej konkretnych cech i chcą wprowadzić czytelnika bezpośrednio w bieg aktualnych wydarzeń. Zmienne koleje i upadek imperiów zapowiadają rychłe nadejście epoki eschatologicznego królestwa Bożego. Ponieważ zbawienie nastąpi wśród licznych i ciężkich prób, wśród zmagań między siłami Bożymi a przeciwnymi Bogu, znajomość dokładnego czasu jego nadejścia była nader ważna. Proroctwo o siedemdziesięciu tygodniach stanowi próbę tego rodzaju spekulacji, której obce są wszelkie obliczenia matematyczne.

W nowej perspektywie pojawia się także oczekiwanie mesjańskie. Stosownie do eschatologicznego charakteru królestwa Bożego, oczekiwany władca to nie tylko Odrośl dynastii Dawida. Księga bowiem wprowadza tajemniczą postać Syna Człowieczego, przybywającego na obłokach i otrzymującego od Boga władzę królewską (7,13n). Tytuł ten stanie się w NT jednym z najczęstszych określeń, jakie sobie nadaje Chrystus Pan, który często nawiązuje do proroctw Księgi Daniela (wyraźnie Mt 24,15).