KSIĘGA TOBIASZA

WSTĘP

Księga ta zawiera opowiadanie o pewnej rodzinie izraelskiej z pokolenia Neftalego, uprowadzonej do niewoli do Niniwy, stolicy Asyrii. Głowa tej rodziny, Tobiasz (aram.-hebr. Tobi, gr. Tobit), był człowiekiem równie zamożnym i poważanym, jak i pobożnym. W czasie prześladowań Żydów grzebał on porzucone zwłoki pomordowanych, czym naraził się królowi asyryjskiemu. Nadto spotkało go nieszczęście: utracił nie tylko majątek, ale i wzrok, a jego żona, obarczona troską o utrzymanie rodziny, odnosiła się do niego z niechęcią. Chory Tobiasz posyła więc swego syna, także Tobiasza (aram.-hebr. Tobijah, gr. Tobias) do Rages, do swego przyjaciela, Gabaela, celem podjęcia zdeponowanej u niego sumy pieniędzy. Drugi wątek akcji prowadzi do Ekbatany, do domu Raguela, którego córka Sara utraciła kolejno siedmiu mężów wskutek złowrogiego działania demona Asmodeusza. Bóg wysłuchuje modlitwy Tobiasza-ojca i Sary, posyłając swego anioła, Rafała (hebr.: Rafa’el – Bóg uzdrawia), który towarzyszy młodemu Tobiaszowi w drodze do Rages. Po długiej podróży, w czasie której Tobiasz zabiera wnętrzności schwytanej w Tygrysie ryby, podróżni przybywają do Ekbatany, do domu Raguela. Tutaj okazuje się, że młody Tobiasz ma prawo do małżeństwa z Sarą jako najbliższy krewny, i poślubia ją, odpędzając demona za pomocą spalonych wnętrzności ryby. Młody Tobiasz szczęśliwie powraca i cudownym lekarstwem z ryby przywraca ojcu wzrok, za radą Rafała, który daje się wreszcie poznać jako anioł.

Nasycone folklorem opowiadanie obejmuje także pouczenia moralne, modlitwy i hymny; można je zaliczyć do gatunku literackiego zbliżonego do noweli. Na łączność z wielką literaturą dydaktyczną Bliskiego Wschodu wskazuje postać Achikara, bohatera międzynarodowej opowieści

pochodzenia mezopotamskiego, który w księdze występuje jako bratanek Tobiasza-ojca.

Księga Tobiasza została napisana w języku hebrajskim lub raczej aramejskim; w dzisiejszym zbiorze istnieje jedynie w opracowaniu greckim, i to w trzech dość różnych recenzjach. Niniejszy przekład został dokonany zasadniczo z kodeksu S jako bliższego oryginałowi hebrajskiemu, jednakże z uwzględnieniem ważnych różnic zachodzących w kodeksach B i A. Wśród fragmentów piśmiennictwa qumrańskiego (z czwartej groty) znajdują się jej urywki aramejskie i jeden hebrajski.

Czas powstawania księgi należy umieścić między III a II w. przed Chr. Wskazują na to specyficzne mądrościowe tendencje księgi i wzmianka o prawie lewiratu, praktykowanym do końca II w. przed Chr. Z drugiej strony autorowi obca jest jeszcze problematyka polityczna i religijna okresu machabejskiego. Księga Tobiasza należy do pism wtórnokanonicznych zbioru chrześcijańskiego; cytowana jest już w II w. po Chr.

Teologicznym motywem naczelnym opowiadania jest Opatrzność Boża, czuwająca nad Izraelitami wiernymi Prawu. Cierpienie jest przemijającą próbą zesłaną przez Boga, który wynagradza je tym większą pomyślnością. Rozwijająca się nauka o aniołach (Rafał) i demonach (Asmodeusz) wskazuje na znajomość pierwszych prądów apokaliptycznych (por. także związanie demona i przeniesienie go do Egiptu oraz cudowne lekarstwo pochodzące z wnętrzności ryby). Innym wskaźnikiem zaawansowanej teologii judaizmu jest wielka rola uczynków miłosierdzia (grzebanie zmarłych) i ideał harmonijnego, szczęśliwego życia rodzinnego.

(Red.)