KSIĘGA PRZYSŁÓW

WSTĘP

Księga Przysłów zwana jest też Księgą Przypowieści (za LXX: Paroimiai, choć Wlg ma Proverbia, co bliższe jest oryginału: Meszalim). Nazwa hebrajska ma szersze znaczenie, określając pouczenia religijne lub moralne, wyrażone językiem sugestywnym, obrazowym, który wymaga od czytelnika pewnego wmyślenia się w ich treść. Nauki podane są w formie poetyckiej, gdzie wiersz składa się z dwu albo trzech stychów o swoistej rytmice słów akcentowanych, zbliżonej do naszego wiersza tonicznego. Liczba akcentów w poszczególnych stychach jest mniej więcej stała. Ważną cechą przysłów jest odpowiedniość myśli, czyli paralelizm poszczególnych stychów. W zbiorach przysłów znajdujemy paralelizm przeciwstawny, synonimiczny i ciągły. Niektóre zbiory, jak część wstępna (rozdz. 1 – 9) lub poemat o dzielnej niewieście, dzielą się na strofy zaczynające się od tych samych słów. Ścisły podział na strofy może być oparty jednak wyłącznie na analizie treści.

Księga nie jest jednolitym dziełem jednego autora, lecz pracą zbiorową, złożoną z tekstów poszczególnych autorów, które pochodzą z różnych epok. Nieznany autor z V w. przed Chr. zebrał poszczególne zbiory w jedną całość i sam prawdopodobnie napisał część wstępną (rozdz. 1 – 9).

Prócz tej wstępnej części na księgę składają się następujące zbiory:

Dwa zbiory Salomona: 10,1 – 22,16 oraz 25,1 – 29,27.

Dwa zbiory nauk mędrców: 22,17 – 24,22 oraz 24, 23-34.

Nauki Agura: 30,1-14.

Zbiór bezimienny: 30,15-33.

Nauki Lemuela: 31,1-9.

Poemat o dzielnej niewieście: 31,10-31.

Literatura mądrościowa tworzyła specjalny gatunek literacki znany na całym Bliskim Wschodzie, stąd jej szczególny charakter i styl. Można się było tego nauczyć u stóp swego mistrza, razem ze skomplikowaną sztuką pisania i redagowania dokumentów państwowych. Ten gatunek literacki dzielił się na pomniejsze: gnomę, satyrę, przypowieść, bajkę, alegorię, zagadkę, lirykę pouczającą oraz poemat roztrząsający trudne zagadnienia życiowe. Obecnie zwraca się uwagę na ich religijny charakter, choć wśród autorów nie brakło wolnomyślicieli.

W ST ten gatunek literacki pojawia się od początku monarchii razem z urzędnikami dworskimi, którzy musieli istnieć i przedtem. Najbardziej otaczał się nimi Salomon, chcąc podnieść znaczenie swojej stolicy. W opinii i tradycji późniejszej uchodził on za klasycznego opiekuna i znawcę mądrości.

Od początku mądrość w Izraelu ma odrębny charakter, przystosowany do religii jahwizmu, choć podany odrębnym stylem, zgodnie z prądem międzynarodowym.

Przewijają się tu dwa nurty. Według jednego mądrość jest dostępna i konieczna dla każdego człowieka, stąd równoznaczna z postępowaniem moralnym. Przeciwieństwem jej jest głupota – upadek moralny, niewierność względem Boga. Drugi nurt upatruje w mądrości właściwość samego tylko Boga, niedostępną człowiekowi. Obydwa nurty istnieją i rozwijają się równocześnie w społeczeństwie.

Najczęściej zwraca się uwagę na następujące nakazy i cnoty: sprawiedliwość, roztropność, umiarkowanie, pracowitość, pokorę, czystość, miłość bliźniego, dobre wychowanie dzieci i rozumny sposób rządzenia poddanymi. Podstawą cnót i ich koroną zarazem jest bogobojność. Ten religijny ton wyciska swe znamię na całej moralności Księgi Przysłów, choć bardzo często autorzy szukają uzasadnień tylko w doświadczeniu, w użyteczności cnoty dla życia codziennego. Mędrcy ci chcą pouczyć prostego, niedoświadczonego człowieka o użyteczności cnoty przynoszącej szczęście, bogactwo, chwałę i szacunek u ludzi, a nade wszystko Boże upodobanie. Humanizm tych autorów jest humanizmem religijnym.

Przy tłumaczeniu uwzględniono nową filologię porównawczą języków północno-zachodniej grupy semickiej, co pozwoliło na lepsze zrozumienie tekstu bez konieczności częstego uciekania się do zmieniania go.

Nowy Testament cytuje 15 razy teksty Prz dosłownie, a nadto wiele razy w aluzjach.