LAMENTACJE

WSTĘP

Lamentacje, zwane w Biblii hebrajskiej Eka, od pierwszego słowa, lub Qina, ze względu na użytą metrykę – w języku greckim noszą nazwę Threnoi, co Wlg przetłumaczyła Threni lub Lamentationes. Jest ich pięć, z czego cztery mają budowę akrostychiczną, to znaczy każda strofa zaczyna się od nowej litery alfabetu hebrajskiego. W przekładzie zaznacza się to na marginesie. Piąta lamentacja składa się z dwudziestu dwu wierszy, tylu, ile liczył alfabet hebrajski. Kunsztowną budowę Lamentacji można oddać tylko w przybliżeniu, ze względu na inny charakter naszego języka.

Qina, jak wskazuje źródłosłów, jest właściwie elegią, trenem, lamentem opłakującym klęskę królestwa judzkiego w okresie najazdu Babilończyków w roku 587/586. Punkt kulminacyjny to zburzenie Jerozolimy i niewola babilońska. Autor nie opisuje wypadków szczegółowo, lecz tylko snuje refleksje na ich tle, wylewa uczucia żalu, z przebłyskiem nadziei na przyszłość. Niektóre motywy powtarzają się, inne natomiast się uzupełniają. Elegie te są indywidualne lub społeczne; wpleciono w nie także motywy zaczerpnięte z pokrewnych gatunków literackich, jak prośba, wyznanie, upomnienia pod adresem jednostki, rozważania mędrców nad sensem cierpienia, nadzieja wysłuchania i pewność otrzymania ratunku ze strony Boga. Nie brak tam i twardych złorzeczeń pod adresem wrogów (1,22). Jednostka przemawia na podstawie własnego doświadczenia i stawia siebie za przykład ludowi.

Ostatnio zwraca się uwagę na tożsamość autora tych pieśni, wyodrębnionych spośród innych, oraz pieśni o podobnej im tematyce, np. z Ps 74[73] i 79[78]. Wskazuje na to nuta teologiczna i tendencja wychowawcza przewijająca się przez wszystkie pięć lamentacji. Urywek 4,17-20 może być autentycznym przeżyciem autora, który należał do tych, co wierzyli do końca w uratowanie Jerozolimy i uciekli wraz z królem z oblężonego miasta. Także styl wskazuje na kogoś z wyższych warstw społecznych. Z treści jednakże nie wynika, jakoby sam autor był uprowadzony do Babilonu. Raczej pozostał on razem z Godoliaszem w kraju.

Autor był dobrze obeznany z ideologią prorocką. Tradycja żydowska utrwalona w przekładzie greckim LXX oraz w tekście Wlg wskazywała na proroka Jeremiasza, co jednak dziś jest na ogół odrzucane, ze względu na różnice zachodzące między tym, co mówią Lamentacje, a poglądami proroka.

Znaczenie religijne tego utworu może być ocenione tylko po wzięciu pod uwagę ogromu klęski, jaka spadła na naród w roku 587/586. Upadła wówczas dynastia Dawida, zburzono świątynię, jedyne miejsce kultu prawdziwego Boga, i w gruzach legło święte miasto Jeruzalem. Wtedy wielu odstępowało od religii Jahwe, aby czcić bogów zwycięskiego narodu. Przeciw temu występował autor Lamentacji. Chcąc nawrócić swój naród, podkreślał on, że klęska była karą za grzechy odstępstwa narodu od Boga. Nie traci jednak nadziei na przyszłe odrodzenie. Wysuwa wniosek o konieczności powrotu do Boga, celem uzyskania przebaczenia grzechów i usunięcia cierpienia.

Kościół uznaje Lamentacje za najodpowiedniejszy środek wyrażania dramatu Męki Pańskiej – ogromu cierpień Zbawiciela. Liturgia stawia przed oczy przymioty Boga, skutki niewierności ludzkiej i owoc cierpień Sługi Pańskiego.