KSIĘGA JOZUEGO

WSTĘP

Księga Jozuego, jakkolwiek niezależna od Pięcioksięgu, zaliczana przez kanon żydowski do „Proroków Starszych”, kontynuuje wątek historyczny poprzedniej księgi – Pwt. Na wyraźny rozdział między Prawem (Tora) a księgami następnymi wskazuje zarówno odrębny gatunek literacki, jak i centralna postać księgi. Obejmuje ona trzy części, dość różne: 1) rozdz. 1 – 12 opisują wydarzenia związane z przejęciem ziemi Kanaan przez Izraelitów; 2) rozdz. 13 – 19 przedstawiają podział kraju na ziemie poszczególnych pokoleń, dokonany przez Jozuego, częściowo zaś przebieg poszczególnych granic (przynależność miast); 3) rozdz. 20 – 24 ukazują zależność całkowitego zajęcia ziemi Kanaan od przestrzegania Prawa, jawiącego się już jako zwarta całość.

Pierwszą część można by określić jako opowiadania o walce zdobywczej. Bazują one na etiologiach opartych na relacjach, które pochodzą częściowo z czasów Jozuego. W tej części księgi poszczególne pokolenia Izraela zmieniają koczowniczy tryb życia na osiadły. Na etiologiczny (wyjaśniający pochodzenie nazw geograficznych) gatunek opowiadań, bardzo różnego pochodzenia, wskazuje częsta charakterystyczna formuła: aż do dnia dzisiejszego; np. 4,9; 5,9; 8,29; 9,27. Jest ona właściwa najdawniejszym opowiadaniom biblijnym ST. Druga część księgi ma inny charakter, ale wywodzi się także z dawnych przekazów, pozostając być może w związku z Lb rozdz. 32 – 36. Oczywiście podział kraju dokonany przez Jozuego nasuwał wiele indywidualnych problemów, które omawia część trzecia (rozdz. 22) obok wyliczenia miast ucieczki (20,1-9) i miast kapłańskich (rozdz. 21). Specjalny problem stanowiły pokolenia zajordańskie, które wywołały spór zakończony powszechnym porozumieniem (22,30-34) i przymierzem zawartym w Sychem (24,25-28).

Główną postacią księgi jest Jozue, następca Mojżesza. Jego autorytet jest niezaprzeczalny, jego poczynania przypominają pod wielu względami Mojżesza (np. 3,5.7; 4,14; 7,13), ale właściwą normą postępowania jest Prawo Pańskie ogłoszone przez Mojżesza. Końcowa część księgi stylizowana jest na testament Jozuego, a 24,29-31 opowiada o jego śmierci. Na kompozycji księgi wyraźne piętno wycisnęła tradycja deuteronomiczna; zob. Wstęp do Pwt, s. 132. Wpływ jej nie sprowadza się jedynie do bliskości z wątkiem dziejowym Pwt oraz do podobnego stylu, zwłaszcza w części trzeciej, lecz jest wyraźnie wyczuwalny także w argumentacji teologicznej. Pokolenia izraelskie są oceniane jako lud posłuszny woli Pana, wyrażonej w nakazach (inaczej już będzie w Sdz 2,10!). Jak długo Izrael wytrwa w tym posłuszeństwie, może liczyć na realizację zbawczych obietnic, zwłaszcza na wyparcie pogańskich mieszkańców Kanaanu. Pokolenie Jozuego oceniane jest pozytywnie, ale teologiczna perspektywa, zachęcając do wytrwania w wierności Panu i Jego Prawu, przestrzega przed mieszaniem się z miejscową ludnością i przed tego następstwem – synkretyzmem religijnym.

Kolejne etapy redakcji deuteronomicznej (zob. Wstęp do Pwt) wycisnęły swoiste piętno na wielu opowiadaniach, wśród których nie brak reminiscencji nader dawnych. Dzisiaj trudno powiedzieć, kiedy powstała ostateczna, obecna wersja księgi; jeszcze trudniej byłoby oddzielić przekazy o wydarzeniach od faktów historycznych i od teologicznej interpretacji.

Znaczenie Joz polega przede wszystkim na zestawieniu i ocenie wczesnych etapów dziejów narodu wybranego w świetle założeń teologicznych, które przyświecają znacznej części ksiąg ST. Poszczególne późniejsze księgi, jak również NT, będą chętnie wracać do wydarzeń i postaci tu opisanych; np. Syr 46,1-10; Dz 7,45; Hbr 4,8.

(Red.)