KSIĘGA BARUCHA

WSTĘP

Oprócz Lamentacji chrześcijanie przejęli jeszcze jedną księgę zaliczaną przez tradycję żydowsko-aleksandryjską do cyklu pism Jeremiasza. Nosi ona imię sekretarza i przyjaciela proroka, Barucha, który towarzyszył mu w ostatnich latach działalności i wraz z nim został przymusowo zabrany przez emigrantów judejskich do Egiptu (Jr 43,1-7; por. także 45,1-5). Analiza filologiczna, literacka i teologiczna dowodzi jednoznacznie, że księga stanowi utwór złożony, o charakterze raczej liturgicznym i mądrościowym niż prorockim.

Oprócz Prologu (pochodzenia redaktorskiego) – 1,1-14 – który stara się nadać całości perspektywę historyczną, odpowiadającą czasom autora, można wyróżnić modlitwę wygnańców (1,15 – 3,8) stylizowaną na zbiorowe wyznanie grzechów; dalej fragment mądrościowy o charakterze parenetycznym (3,9 – 4,4) i wreszcie zbiorową lamentację Jerozolimy, z akcentami wyraźnie pocieszającymi (4,5 – 5,9). Związek między tymi częściami jest luźny; najprawdopodobniej natchniony redaktor połączył je w jedną całość, uzupełniając wprowadzeniem historycznym (Prolog) i przypisując znanej skądinąd osobistości – Baruchowi.

Przytoczone dane historyczne bardziej odpowiadają popularnym tradycjom o wydarzeniach z początku VI w. przed Chr. niż ścisłym faktom (Baltazar występuje jako syn Nabuchodonozora, arcykapłan jerozolimski Jojakim, zwrot naczyń srebrnych, ofiary składane w zburzonej świątyni itd.); autor nie zamierzał przekazać historii tamtych czasów, ale dał jedynie ogólną perspektywę czasową, troszcząc się – wzorem innych ksiąg natchnionych z tego okresu – bardziej o stronę doktrynalną. Podobieństwa stylistyczne, a nawet literackie do powstałej w II w. przed Chr. Księgi Daniela (Ba 1,15 – 2,9; Dn 9,5-19), lub do jej źródeł, świadczą niezbicie o tym, że księga powstała w okresie judaizmu i nie może być przypisywana Baruchowi. Zwyczaj podawania wybitnej postaci biblijnej jako autora znany jest dobrze z Księgi Koheleta (Salomon) i Mądrości (także Salomon), a zwłaszcza z Psalmów przypisywanych, poza Dawidem, różnym innym wybitnym mężom.

Dokładny czas powstania całości księgi i poszczególnych części nie jest dziś znany. Nie wiadomo też, z jakiego środowiska wywodzi się księga, choć koloryt semicki większej jej części nie pozwala wątpić, że oryginalnym językiem był hebrajski lub aramejski. Dziś znany jest tylko tekst grecki przekazany przez LXX, natomiast hebrajski kanon ksiąg świętych jej nie znał. Analiza teologiczna księgi, jej pojęcia i stosowane gatunki literackie zdają się wskazywać raczej na ortodoksyjne koła żydowskie z okresu machabejskiego. Brak wyraźnych akcentów eschatologicznych i wyobrażeń apokaliptycznych wskazuje na początek II w. przed Chr. jako orientacyjny czas powstania księgi w tej postaci, w jakiej istnieje dziś. Nie wyklucza to, oczywiście, dawniejszego powstania poszczególnych jej części, następnie wtórnie opracowanych.

Ten złożony charakter księgi wywołał znaczną rozbieżność poglądów co do jej genezy. I tak tradycyjna egzegeza stara się wytworzyć łączność między Baruchem a księgą, przypisując mu (albo przenosząc w VI w.) część historyczną księgi, mimo że trudno byłoby przypisać współczesnemu autorowi wspomniane nieścisłości historyczne. Krytyka radykalna zaś usiłuje przenieść genezę księgi na okres znacznie późniejszy, nawet na I w. po Chr. Obie skrajne hipotezy nie odpowiadają bezstronnej, naukowej krytyce egzegezy współczesnej. Nie dotyczą też one w zasadzie natchnionego charakteru księgi (odrzucanej przez krytykę niekatolicką), który Kościół uznawał zawsze, począwszy od II w. po Chr. Księgę cytują Ojcowie Kościoła. Z uwagi na wahania niektórych kół chrześcijańskich z pierwszych wieków, spowodowane brakiem księgi w kanonie hebrajskim, Księga Barucha stanowi jedno z siedmiu pism wtórnokanonicznych Starego Testamentu.

LIST JEREMIASZA stanowi dalsze pismo wtórnokanoniczne wiązane tradycyjnie z osobą Jeremiasza. Także i ono zostało przekazane przez tradycję grecko-żydowską środowiskom chrześcijańskim. Biblia łacińska połączyła to niewielkie pisemko z Księgą Barucha, gdzie stanowi rozdział 6. Treścią Listu jest polemika przeciw cudzym bóstwom, ze specjalnym uwzględnieniem bałwochwalstwa typu babilońskiego. Polemika ta ma w księgach biblijnych długą historię; zna ją dobrze także Księga Jeremiasza (por. Jr 10,2-16), choć na większą skalę rozwinęła się ona dopiero po niewoli babilońskiej, kiedy zaczęto posługiwać się w tym celu satyrą lub pamfletem.

List sprawia wrażenie antologii wcześniejszych tekstów polemicznych (m.in. także Jr 10,2-16), głównie prorockich, i powstał zapewne po niewoli babilońskiej, prawdopodobnie na początku okresu helleńskiego. W tym bowiem czasie problem bałwochwalstwa stał się w kołach żydowskich nader aktualny. Bliższe ustalenie czasu powstania tego pisma nie jest możliwe; być może chodzi o przełom III i II w. lub o II w. przed Chr. W oryginale List napisano w języku hebrajskim, ale wcześnie przetłumaczono go, z łatwo zrozumiałych względów, na język grecki. Wśród urywków rękopisów hebrajskich z Qumran z I w. przed Chr. (7Q2) znaleziono również kilka wierszy tego pisma w języku greckim. Oficjalne dokumenty kościelne (a także niektórzy Ojcowie) uznają pismo to za kanoniczne i natchnione, a począwszy od Soboru Trydenckiego nie wymienia się go oddzielnie, lecz uważa się List Jeremiasza za integralną część Księgi Barucha.

(Red.)